Üzüm Yetiştirmeyi ve Asma Yapmayı Öğrenelim

Üzüm mevsiminde isek yemede yanında yat tabiri işte buna denir. Mis gibi kokan ve enfes aroması ile bizi cezbeden üzümü yemeyi hemen hemen herkes sever. Biz sadece yemeyip bir de yetiştirelim istedik. Üzüm bağı nasıl kurulur? Üzüm nasıl yetiştirilir? Bağ kurmak ve dahasını sizlere derlemeye çalıştım.

Türkiye’de en çok üzüm Akdeniz Bölgesi’nde üretilir. İmalatta ikinci sırayı Ege Bölgesi alır. Lakin çekirdeksiz üzüm imalatında bu bölge başta gelir. Bilhassa İzmir, Manisa ve Denizli şehirleri çekirdeksiz üzümleri ile tanınmıştır. Bodur bir ağaççık olan asmanın anayurdu Anadolu’dur.

Asma çok serin havaları (Doğu Anadolu Bölgesinin 1500 m’ den yüksek yerleri), bol yağış alan (Karadeniz Bölgesi’nin bol yağışlı yerlerini), ayrı olarak çok killi, ağır ve su tutan toprakları sevmez. Ülkemizde bu yerler dışında, hemen her bölgede bağcılık yapılmaktadır.

Asma her sene bakıma muhtaçtır. Asmanın boğazının açılması, buradaki gereksiz köklerin kesilmesi, bağ kanaat edin çapa veya belle işlenip kabartılması, gübrelenmesi, asmaların budanması koşuldur. Külleme, mildiyu ve -filoksera (asma biti) gibi asma hastalık ve asalaklarından savunmak için, kütükler senede birkaç kere bordo bulamacı (göztaşı ve kireç karışımı) ve  kükürt ile ilaçlanmalıdır.

Bağcılıkta asmanın seçimi ve toprağın işlenmesi çok ehemmiyetlidir. Bağ yerinin 70-80 sm derinlikte kazılması (kirizme) gereklidir. Filokseradan savunmak için aşılı ve köklü Amerikan asma fidanı dikilmelidir. Türkiye’de yakın vakte kadar aşısız Amerikan asma çubukları dikilip sonra aşılanırdı. Şimdi yurdun çeşitli yerlerinde yapılmış bağcılık istasyon ve fidanlıklarında yetiştirilen aşılı ve köklü Amerikan asma fidanları halka dağıtılmaktadır. Bir senede dağıtılan fidan miktarı 3 milyonu Amerikan, 1,5 milyonu yerli olmak üzere 4,5 milyonu bulur. Buna karşın fidan ihtiyacı tam karşılanamıyor. Ülkemizde bağcılığı geliştirmek ve verimi artırmak için (Türkiye’de bir hektar bağdan 350-400 kilogram, Avrupa’da 1 000 – 1 400 kg üzüm alınır) yeteri kadar aşılı fidan üretmek, bağları gübrelemek, donlardan savunmak, 30-40 yılda bir yenilemek, bağ hastalıklarıyla savaşmak, elit ve kaliteli üzüm çeşitleri yetiştirmek gereklidir.

Ocak-Şubat aylarında anaçlıktan kesilen sürgünler, 35-40 santimetre uzunluğunda çelikler halinde kesilir. Kesilen aşılık anaç çelikleri 1 yıllık ve 8-12 mm çapında olmalıdır. Budama mevsiminde aynı şekilde kültür çeşidinden de çelikler alınır. Her iki çelik de soğuk hava deposunda +1 – +4 derecede aşı vaktine kadar bekletilir. Soğuk hava deposu olmayan işletmelerde dere kumu içerisinde hendeklenir. Aşı vakiti geldiğinde bu çelikler yıkanır ve bir gece suda bekletilir. Masabaşı Omega Aşısı ile aşılanır. Kaynaştırma Odası şartlarında 26-28 derece ve %85-90 nemde 21 gün tutulur. Buradan çıkarılan aşılı çelikler köklendirilmek üzere fidanlık parsellerine ilkbaharda dikilir. Bir vegetasyon periyodu süresince kültürel işlemleri (sulama, gübreleme, ilaçlama, vb.) yapılır. Hazanda aşılı-köklü asma fidanı olarak sökülürler. Demetlenerek ve ismine doğru etiketlenerek satışa sunulur. Bağ kurulacak yer işaretlenir ve fidanın 1/3 toprak yüzeyinde, 2/3 toprak altında kalacak şekilde dikilir.

Asma, filokseranın olmadığı yerlerde daldırma usulü ile de çoğaltılmaktadır. Uzun bir sürgünün ucu, toprak içine 8-10 cm derinlikte daldırılır.

Budama ve Bakım

Asma, şiddetli veya sert budamaya gelebilen ve buna uygun reaksiyon gösterebilen çok senelik bir kültür nebatıdır. Asmanın budanması çok bilgi ve maharet isteyen bir teknik iştir. Bu yüzden asmanın fizyolojisini ve budama asallarını bilmek gerekir. Ters halde üzümün kalitesi düşmekte, verim azalmaktadır.

Ekolojik ve kültürel sebeplerin etken olduğu budamada asal, bir senelik sürgünler üzerinde, üzüm çeşitlerine göre mahsuldar gözlerin yerinin bilinmesi koşulu ile asmanın kaldırabileceği kadar randımanlı çubuk (göz) bırakmak ve gereksiz çubukları kesmektir.

Budama; asmalarda büyüme ve gelişme ile verimlilik ve kalitenin balanslı bir şekilde tertip ederek, bağlardan sağlanan faydanın en üst düzeye çıkarılması emeliyle, canlı toprak üstü uzuvları, bilhassa bir yaşlı dallar ve sürgünler üzerinde gerçekleştirilen kısaltma, çıkarma ve seyreltme gibi işlemlerdir. Bağcılıkta özellikle kış budaması ehemmiyet taşır. Bu budamada bir yıl önce, sürgün halinde oluşan ve budama mevsiminde yıllık dal (çubuk) ismini alan uzuvların % 70-80’i kesilip çıkarılır. Yaz budamasında ise uç alma veya benzeri uygulamalarla asmada kesilip çıkarılan kısımlar toplam yeşil aksamın % 30-40’ı kadardır. Asmada budama her yıl kesinlikle yapılması şart olan ehemmiyetli kültürel bir işlemdir.

Budama şekli açısından hem daha yüksek bir verim ve kalite ele geçirilmesi, hem de bilhassa boncuklanmanın önlenmesi açısından 5-8 göz üzerinden uzunlu kısalı karışık budamaya olanak sağlayan telli terbiye şekillerinden 60-80 santimetre gövde yüksekliğine sahip “guyot sistemi” veyahut “guyot + T” terbiye şeklinin uygulanması önerilmektedir.

Bağcılıkta budama yolları yapıldığı vakte göre 2’ye ayrılır:

– Kış (ürün) budaması

– Yaz (yeĢil) budama

Bağlarda, budama çok dikkat ister. İlk yıllar şekil, sonraki yıllar ürün budaması yapılır. Budama yapıldığı vakit göre kış ve yaz budaması olmak üzere ikiye ayrılır.

Kış budaması budama ile bırakılan bölümün uzunluğuna göre 4 şekilde yapılır. Kısa budama 2-4 göz, yarı uzun budama 5-8 göz, uzun budama 8 gözden fazla ve karışık budamada kısa ve uzun budama beraber yapılır. Kış budaması asmanın dinlenme döneminde yapılır. Ayrı olarak bağlarda Yazlık (yeşil) budama da yapılır.

Yazlık budama uygulamaları:

Filiz alma: Salkımsız sürgünlerin (filiz) ve yaşlı bölümlerden çıkan sürgünlerin (obur) alınmasıdır.

Yaprak alma: Salkımları örten ve dipteki yaşlı yaprağın koparılmasıdır.

Uç alma: Sürgünlerin uzunluğuna büyümesini sınırlandırmak, salkım gelişmesi ve tane tutumunu artırmak için yapılan işlemdir.

Tepe alma: Kuvvetli büyüyen yazlık sürgünlerin uç bölümlerinin 30-60cm kesilmesidir.

Dip sürgünleri alma: Toprak altından çıkmış sürgünlerin alınmasıdır.

Koltuk alma: Aktif gözlerden süren koltuk sürgünlerinin koparılmasıdır.

Salkım ve tane seyreltme: Fazla oluşan salkımların veya tanelerin, tane tutumundan sonra alınarak seyrekleştirilmesidir.

Üzüm Aşısı Nasıl Yapılır

Yarma Aşı: Amerikan asma anaçları dikiminden sonra 2-3 yıl içinde baş parmak kalınlığına gelince İlkbaharda Mart, Nisan aylarında aşılanır. Aşı için önce anacın etrafındaki topraklar çapa ile açılır ve anaç toprak düzeyinin 10-15 cm üzerinden kesilir. Aşı bıçağı ile üst yüzeyi düzeltilir, perdahlanır. Anacın fazla yarılmasını önlemek için alttan rafya ile sıkıca bağlamak gerekir. Aşı baltası ile tam ortadan 3-4 cm kadar yarılır. Aşı baltasının uç bölümü yarığa sokulur. Aşılanacak çeşidin iki gözlü kalemi alt gözün 1 cm altından ve göz dışarı gelecek şekilde kama gibi kesilir.

Kamanın bir tarafında öz diğer tarafında odun bölümü görülmeli anaçtaki yarık kadar olmalıdır. Kalemin kabuğu anacın kabuğu ile aynı hizaya gelecek ve boşluk kalmayacak şekilde kalem anaçta açılan yarığa yerleştirilerek balta çıkarılır. Altta evvelce bağlanmış olan rafya yukarıya doğru sıkıca sarılarak aşının hemen altından düğümlenir. Aşının üzeri gevşek toprakla yavaşça kapatılıp kümbet yapılır ve yanına bir işaret çubuğu konur. Baş parmak kalınlığındaki anaçlara iki gözlü bir kalem yeterlidir. Kalın anaçlara iki kalem konmalıdır.

Kakma Aşı: Yapılışı yarma aşıya benzemektedir. Bu aşıda anaç toprak düzeyinin hemen üzerinden kesildikten sonra ortadan baltayla yarma yerine bir kenarına karşılıklı olarak içe doğru daralan V şeklinde yuva açılır. İki gözlü kalem açılan yere tam oturacak, şekilde hazırlanır. bunun için kalemin alt gözü dışta olacak şekilde kama gibi kesilir ve anaçtaki yerine kabuk kabuğa değecek biçimde ve boşluk kalmadan sıkıca oturtulur. Aşı bitirdikten sonra rafya ile bağlanır. Üstü yavaşça tavlı toprakla kapatılır ve yanına bir herek dikilir.

Göz Aşısı: Biz burada bağlarda en çok uygulanan yongalı göz aşısını öğreneceğiz. Bağda yongalı göz aşısı iki dönemde yapılmaktadır.

1- İlkbaharda bağlarda su yürüdüğü dönemde yapılanına sürgün göz aşısı,

2- Yazın nihayetinde gelişmenin durduğu vakit yapılan aşıya ise durgun göz aşısı denir.

Yongalı göz aşısı çoğunlukla çapı 1-2,5 santimetre arasında olan anaçlarda en iyi neticesi vermektedir. Yapılışına gelince; Bu aşının yapılabilmesi için anaca su yürümesi gerekmektedir. Aşıdan bir gün önce başın hemen altından makas veya bağ bıçağı ile anacın tepesi kesilir. Anacın toprağa yakın veya boğaz kök oluşmasını önlemek için toprağın 10-15 cm kadar üzerinden iki boğum arasındaki düzgün bir yerden 3 cm’lik bölümün kabukla birlikte çıkarılır. Bu yere aşılanacak çeşidin göz kaleminden aynı büyüklükte bir yongalı göz alınarak yerleştirilir.

Burada dikkat edeceğimiz nokta, göz parçasındaki kambiyum (kabuk altındaki odunla kabuk arasındaki bölüm) tabakası ile anacın kambiyum tabakasının peş peşe gelmesidir. Göz yerleştirildikten sonra enli esnek bantla sıkıca ve hava almayacak şekilde bağlanması gerekir. Aşıdan 7-10 gün sonra aşılar kontrol edilir, tutmayanlar yenilenir. İyice kaynamış aşıların tırnakları gözün hemen yanından meyilli olarak kesilir.

Bağcılık Tarım Takvimi

OCAK Ayı Bağcılık Tarım Takvimi

• Yeni bağ tesisi yapılacak yerlere kirizma yapılır. Dikim çukurları açılır.
• Çeliklerdeki mantari hastalıklara karşı , bordo bulamacı (%2’lik)ile mücadele edilir. Bu uygulama , gözlerin bir hafta kadar geç uyanmasını da sağlar.
• Amerikan asma anaçlıklarında;budama ve çelik hazırlama işlemleri sürdürülür.
• Köklü asma fidanı sökümü yapılır.
• Ilıman bölgelerde , hava şartlarının uygun olduğu zamanlarda açılan çukurlara asma dikimi yapılır.
• Abuhava elverişli olduğu takdirde , kış budamalarına devam edilir. Don ve kırağı düşen yerlerde, yalnız aralama yapılması, budamanın çubuklar üzerindeki gözler kabardıktan sonra yapılması gerekir.
• Bağlar budandıktan sonra , phoma hastalığına karşı mücadele yapılır.
• Güzde çiftlik gübresi verilmeyen bağlara, çiftlik gübresi verilir.

ŞUBAT Ayı Bağcılık Tarım Takvimi

• Bağlarda kış budamasına devam edilir.
• Anaçlıklarda asma çeliği kesimine devam edilir ve kesilen çelikler kum içine ters olarak tümden katlanır.
• Uygun havada fidan dikimi yapılır.
• Ay nihayetinde birinci kış ilaçlaması yapılır.
• Toprak işlemesi yapılır, gübreleme ve uygun bir zirai kireç ile kireçleme yapılır.

MART Ayı Bağcılık Tarım Takvimi

• Bağlarda budama bitirilir.
• Bağ tesisi için fidan dikimi yapılır.
• Anaçlıklardan alınan asma çelikleri , köklendirilmek üzere, hazırlanan yerlere dikilir.
• Gübreleme yapılmamışsa bu ayda yapılır.
• Yarma ve dilcikli ingiliz aşısı yapımına başlanır.
• Geçen ay yapılamayan birinci kış ilaçlaması bu ay yapılmalıdır.
• Çırpı toplama , yüksek sistemde direk dikimi, tel çekme ve germe işleri yapılır.
• Sürgün bağlama, dikim , sürüm, gübreleme yapılır.
• Uyanmaya başlayan bağlarda sürgünler bir karış olunca bordo bulamacı atılır. Hemen arkasından, kükürt atılmalı;yağışlı havalarda kükürt atımı tekrarlanmalıdır. İlaçlamalar 15-20 gün ara ile yenilenir.
• Göz kurdu ve maymuncuğa karşı mücadele edilir. Maymuncuk haşereleri omcalara çıktıklarında , omca etrafları Carbaryl terkipli ilaçlarından biri ile ilaçlanabilir.

NİSAN Ayı Bağcılık Tarım Takvimi

• Toprak işlemi bitirilir.
• Aşılama ayın ortasında sonuçlandırılır.
• Bağlar ,bağ göz kurtlarına karşı ilaçlanır. Carbaryl terkipli ilaç kullanmakla, göz kurtlarının yanında maymuncuk,thirips, çadır tırtılı , dürmece, boynu eğri ve sigara haşerenine karşı da tedbir alınmış olur.
• Sürgün kurumasına karşı da ilk yaz ilaçlaması yapılır.

MAYIS Ayı Bağcılık Tarım Takvimi

• Yeni tesislerde yeşil sürgün budaması yapılır. Kültürel önlemler sürdürülür.
• Küllemeye karşı, kükürtlü mücadele yapılır.(Dekara 3 kilogram. kükürt atılır. Birinci kükürt atma , sürgünler 15-20 santimetre olunca , ikinci kükürt ise, kesinlikle çiçeklenmeden sonra yapılmalıdır. Bağlara kükürt atmakla, bağlarda Eriophys akarının da yaprakları deforme etmesi, çukurcuklar ve kabarcıklar alana getirmesini önler.)
• Bağ mildiyösüne (Pronos) karşı bakırlı ilaçlarla ilaçlama yapılır.
• Salkım güvesi, maymuncuk ve sigara haşerenine karşı, nisan ayında kullanılan ilaçlarla mücadeleye devam edilir.

HAZİRAN Ayı Bağcılık Tarım Takvimi

• Yabancı ot mücadelesi yapılır.
• Aşıların bakım ve kontrolleri yapılır.
• Bağ mildiyösüne karşı ikinci ilaçlama , bakırlı ilaçlarla yapılır.
• Küllemeye karşı kükürtleme yapılır. Salkım güvesine karşı, mayıs ayında kullanılan ilaçlarla, zararlıların vaziyetine göre mücadeleye devam edilir.

TEMMUZ Ayı Bağcılık Tarım Takvimi

• Ot alma ve sulama işlerine devam edilir.
• Yüksek terbiye sisteminde heyetmiş bağlarda, asmalar tele yatırılır.
• Filiz alma yapılır.
• Salkım güvesine karşı üçüncü ilaçlama yapılır. Carbaryl terkipli ilaç ile ilaçlama yapılır. Her iki ilaç da mildiyö için kullanılacak ilaçlarla karıştırılıp uygulanabilir.

AĞUSTOS Ayı Bağcılık Tarım Takvimi

• Yeni kurulan bağlarda yabancı otlarla mücadele ve sulama yapılır.
• Erkenci çeşitlerde üzüm hasadına başlanır.
• Bu ayda üzümler olgunlaşmaya başlar. Salkım güvesi ile sumak halindeki salkımlardan, neferiye mertebesindeki küçücük üzüm salkımlarına kadar , hemen her mertebede zarar veren olur. Hasat mevzubahis olduğu için, uzun müddet kalıcı tesiri olmayan ilaçlar kullanılmalıdır.
• Olgun danelere üşüşen, içini boşaltan sarıca arıların zararı oldukça fazladır. Bazen omcada işe fayda tek salkım bırakmazlar. Bağ etrafında, taş kovukları veya duvarlardaki deliklerde sarıca arı petekleri vardır. buralara ilaç tozutmak ve delikleri sıvamak gerekir.

EYLÜL Ayı Bağcılık Tarım Takvimi

• Yabancı ot mücadelesi yapılır.
• Salıkım güvesi mücadelesi yapılır.
• Üzüm hasadı yapılır.

EKİM Ayı Bağcılık Tarım Takvimi

• Üzüm hasadına devam edilir.
• Hasadı bitiren bağlarda toprak işlemesi ile beraber, çiftlik gübresi uygulamasına başlanır.

KASIM Ayı Bağcılık Tarım Takvimi

• Çiftlik gübresi tatbikatı ve toprak işlemesi yapılır.
• Aralama işine başlanır. Yaprakları yarı yarıya sararıp düşmeye başlayan bağlarda aralama yapılır. Aralama, budamanın ilk işidir. Aralama ile, asma üzerinde oduna kaçmış ve uzamış dallar kesilir. Asal budama daha sonraya bırakılır. Bu suretle, asmanın daha geç uyanması ve ilkbaharın tehlikeli donlarını atlatması sağlanmış olur. Don tehlikesi olmayan yerlerde, aralama ve budama aynı anda yapılabilir.
• Yeni bağ kuruluş edecek yerlerde kirizma yapılır.
• Kışın sert geçtiği yerlerdeki bağlarda, söküm ve hendekleme yapılır.
• Müşküle üzümü ince plastik torbalar içerisine alınarak, asma üzerinde muhafaza edilir.

ARALIK Ayı Bağcılık Tarım Takvimi

• Kış budaması yapılır.
• Asma söküm işleri ile, boylarına ayırıp, hendekleme işlerine devam edilir.
• Nüvelik bağ tesisi için açılan çukurlara dikim yapılır.
• Toprak tavlı olduğundan, sürüm ve çiftlik gübresi uygulaması yapılabilir.
• Boş zamanlarda, bağ yollarına çakıl dökülür.
• Kış ilaçlamasına, sahil kesimlerinde ay sonunda başlanabilir.